Εξατμίζονται τρεις λίμνες της Ελλάδας

ΣΗΜΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ εκπέμπουν τρεις σημαντικές λίμνες τις Ελλάδας, η Τριχωνίδα στην Αιτωλοακαρνανία, η Κερκίνη στις Σέρρες και η Χειμαδίτιδα στη Φλώρινα, οι οποίες προβλέπεται να συρρικνωθούν δραματικά λόγω της κλιματικής αλλαγής, σύμφωνα με αδημοσίευτες έρευνες του Ελληνικούς Κέντρου Βιοτόπων- Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) και του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ).

Τα αποτελέσματα των ερευνητών δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικά, μιας και σε βάθος χρόνου και οι τρεις λίμνες θα απολέσουν σημαντικό ποσοστό της έκτασης και των υδάτων τους. Η λήψη μέτρων αλλά και η επέκταση της έρευνας κρίνονται αναγκαίες από τους επιστήμονες, προκειμένου το μέλλον της βιοποικιλότητας αλλά και των τοπικών κοινωνιών να μην κρέμεται από μια κλωστή. 

Μεγάλη μείωση της στάθμης 

Στην Τριχωνίδα, τη μεγαλύτερη σε όγκο λίμνη της Ελλάδας, αναμένεται μείωση της στάθμης της και αύξηση της συγκέντρωσης του ολικού αζώτου, σύμφωνα με έρευνα δύο επιστημόνων, του Ηλία Δημητρίου, γεωλόγου - περιβαλλοντολόγου του ΕΛΚΕΘΕ, και του Ηλία Μουσούλη υδρολόγου - περιβαλλοντολόγου.

Στο πλαίσιο της έρευνας προσομοιώθηκαν δύο μελλοντικά σενάρια κλιματικής αλλαγής: το απαισιόδοξο σενάριο της Διακυβερνητικής Επιτροπής για τη Μελέτη των Κλιματικών Αλλαγών του ΟΗΕ (IPCC), το οποίο προβλέπει αύξηση της θερμοκρασίας μέχρι το 2070 κατά 3,8 °C και μείωση της βροχόπτωσης κατά 0,25 mm/ημέρα, και το πιο αισιόδοξο σενάριο που προβλέπει αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,5 °C και μείωση της βροχόπτωσης κατά 0,25 mm/ημέρα. 

Σύμφωνα με το πρώτο σενάριο, η πτώση της στάθμης της λίμνης θα μειώνεται ετησίως κατά 12 εκατοστά, ενώ, βάσει του δεύτερου σεναρίου, η μείωση θα φτάσει τα 6 εκατοστά τον χρόνο. Αν και οι αριθμοί φαίνονται μικροί, σύμφωνα με τον Ηλ. Μουσούλη, η ετήσια μείωση της στάθμης έστω και κατά 6 εκατοστά μπορεί να επιφέρει δραματικές αλλαγές τόσο στη βιοποικιλότητα της περιοχής όσο και στους κατοίκους των γύρω περιοχών που εξαρτώνται από την Τριχωνίδα.

«Η μείωση των υδάτων θα είναι μεγάλη, με αποτέλεσμα η λίμνη να συρρικνωθεί. Ηδη στην περιοχή παρατηρείται μεγάλη αυξομείωση της στάθμης μεταξύ καλοκαιριού και χειμώνα, γεγονός που στο μέλλον θα χειροτερέψει», αναφέρει ο Ηλ. Μουσούλης. Παράλληλα, αύξηση θα υπάρξει στις συγκεντρώσεις του ολικού αζώτου κατά 10% στη χειρότερη περίπτωση και κατά 3,4% στην καλύτερη. Λύματα, λιπάσματα αλλά και βόθροι των γύρω περιοχών καταλήγουν στην Τριχωνίδα. Αν η κατάσταση αυτή συνεχιστεί, τότε στο μέλλον η λίμνη θα φιλοξενεί μόνο φύκια. 

Από τα ψάρια της λίμνης, ειδικά από την αθερίνα, ζουν πολλές οικογένειες αλιέων, όμως σε περίπτωση που τα σενάρια επαληθευτούν, μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού των γύρω περιοχών θα επηρεαστεί άμεσα. «Η Τριχωνίδα θα μετατραπεί σε μια ευτροφική λίμνη, χωρίς ψάρια. Δεν θα μπορεί να επιβιώσει κανένας οργανισμός και λόγω του ευτροφισμού θα αναδύονται από τα νερά τοξικά αέρια», επισημαίνει ο υδρολόγος. 

Δραματικές επιπτώσεις στις τοπικές κοινωνίες και τα οικοσυστήματα

ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ τις λίμνες Χειμαδίτιδα στη Φλώρινα και την Κερκίνη στις Σέρρες, τα αποτελέσματα των ερευνών είναι εξίσου αποθαρρυντικά. Δύο επιστήμονες, ο Δημήτρης Παπαδήμος και ο Χάρης Δουλγέρης από το ΕΚΒΥ, χρησιμοποιώντας τρία κλιματικά σενάρια -τα δύο για τη χρονική περίοδο 2070-2100 και το ένα για το 2020-2050- κατέληξαν πως και οι δύο λίμνες θα χάσουν μεγάλο μέρος της επιφάνειάς τους και φυσικά μεγάλο όγκο νερού. 

Οσον αφορά τη Χειμαδίτιδα, το χειρότερο σενάριο για την πτώση της στάθμης της προβλέπει μείωση που φτάνει τα 82 εκατοστά (2070-2100), ενώ στο καλύτερο η μείωση φτάνει τα 36 εκατοστά (2020-2050). Αντίστοιχα, η επιφάνεια συρρικνώνεται από τα 9 τετραγωνικά χιλιόμετρα στα 5,61 στη χειρότερη περίπτωση, ποσοστό που αντιστοιχεί σε μείωση της τάξης του 37%. Το πιο ήπιο σενάριο προβλέπει μείωση κατά 20%, πράγμα που σημαίνει πως η επιφάνεια της λίμνης θα εκτείνεται σε περίπου 7 τετραγωνικά χιλιόμετρα. 

Στην περίπτωση της Κερκίνης, η οποία ήδη αντιμετωπίζει πολλά και σοβαρά προβλήματα ως προς την οικολογική της κατάσταση, τα αποτελέσματα είναι κάπως καλύτερα. Σύμφωνα με τα ίδια σενάρια, η επιφάνεια της λίμνης Κερκίνης αναμένεται να μειωθεί κατά 5%-14%. Στην ακραία περίπτωση, η λίμνη που τώρα εκτείνεται σε 55,44 τετραγωνικά χιλιόμετρα στο μέλλον θα καταλαμβάνει έκταση 47,69 τετ. χλμ., ενώ η στάθμη της θα μειωθεί κατά περίπου 80 εκατοστά. 

Κίνδυνος εξαφάνισης 

Όπως εξηγεί ο Χ. Δουλγέρης, η μείωση των βροχοπτώσεων, σε συνδυασμό με την αύξηση της θερμοκρασίας, την αύξηση της εξάτμισης των υδάτων και τις απολήψεις νερού, θα διαταράξουν τα υδατικά ισοζύγια των λιμνών. «Οι μειώσεις που προβλέπονται αφορούν μια μέση τιμή. Για παράδειγμα, σε ένα ξηρό υδρολογικό έτος, τα ποσοστά αυτά ενδέχεται να είναι μεγαλύτερα. 

Αν τύχει και το φαινόμενο συνεχιστεί για 2-3 συνεχόμενες χρονιές, η λίμνη μπορεί να εξαφανιστεί», επισημαίνει ο ίδιος. Στην περίπτωση που τα σενάρια επαληθευτούν, οι επιπτώσεις θα είναι δραματικές τόσο για τους οργανισμούς των λιμνών όσο και για τις κοινωνίες που εξαρτώνται από αυτές. 

Ποια είναι η σημερινή κατάσταση

Χειμαδίτιδα 

Η λίμνη Χειμαδίτιδα είναι μία σχετικά ρηχή και μικρή λίμνη στα νότια του νομού Φλώρινας, με μέγιστο βάθος 4 μέτρα και έκταση 9 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Μαζί με τη γειτονική λίμνη Ζάζαρη αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου συμπλέγματος τεσσάρων λιμνών, όπου περιλαμβάνονται επιπλέον η λίμνη Πετρών και η Βεγορίτιδα. 

Η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής εξαρτάται άμεσα τόσο από τη Ζάζαρη όσο και από τη Χειμαδίτιδα, καθώς υποστηρίζουν αρκετές οικονομικές δραστηριότητες της τοπικής κοινωνίας, όπως τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία. Εκτός από την ορνιθοπανίδα, οι λίμνες είναι γνωστές για τα ψάρια τους. Το γριβάδι και η πεταλούδα αποτελούν αντικείμενο αλιείας και εμπορίου.

 

Αρκετά από τα θηλαστικά που απαντώνται στην περιοχή είναι προστατευόμενα είδη, όπως ο λύκος, ο λαγόγυρος και η βίδρα, το πιο αντιπροσωπευτικό θηλαστικό των υγρότοπων και παγκοσμίως απειλούμενη.

Η ορνιθοπανίδα της περιοχής αποτελείται από 141 είδη, 96 από τα οποία φωλιάζουν εκεί, ενώ σημαντικός είναι και ο αριθμός των απειλούμενων και προστατευόμενων ειδών. Παράλληλα, η λίμνη παρέχει νερό για άρδευση σε μεγάλο μέρος του νομού Φλώρινας. 

Κερκίνη

Αν και η Κερκίνη είναι τεχνητή λίμνη, η βιοποικιλότητα και ιδιαίτερα η ορνιθοπανίδα της είναι σημαντικές. Εκτιμάται ότι στην ευρύτερη περιοχή απαντώνται περισσότερα από 600 είδη φυτών, ορισμένα από τα οποία είναι σπάνια ή ενδημικά. Τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα ο υγρότοπος της Κερκίνης συνδέονται με τη λειτουργία του ως ταμιευτήρα νερού για άρδευση. 

Αν και η Κερκίνη θεωρείται μία από τις πιο παραγωγικές λίμνες, με πολλά εμπορεύσιμα είδη ψαριών, η αλιευτική παραγωγή έχει μειωθεί σε επίπεδα κατώτερα ακόμη και αυτών πριν από το 1982 (έτος οπότε λειτούργησε το φράγμα). Το χέλι έχει εξαφανισθεί, ενώ η μείωση του πληθυσμού του γριβαδιού, που παρατηρείται τα τελευταία έτη, οφείλεται κατά κύριο λόγο στη λαθραλιεία και την υπεραλίευση, αλλά πιθανώς και στη μείωση των περιοχών αναπαραγωγής του. 

Παράλληλα, η έκταση του παραποτάμιου δάσος, μεταξύ των ετών 1980 και 1990, μειώθηκε από 6.700 σε 3.500 στρέμματα, ενώ από το 1991 έως το 2000, η έκτασή του μειώθηκε επιπλέον κατά 50%, μείωση η οποία συνεχίστηκε. 

Τριχωνίδα 

Στη λίμνη Τριχωνίδα έχουν παρατηρηθεί περισσότερα από 200 είδη πουλιών, τουλάχιστον 50 από τα οποία ανήκουν στα απειλούμενα και αυστηρά προστατευόμενα. Στα σπάνια είδη που κατοικούν στην Τριχωνίδα περιλαμβάνεται ο νανογοβιός (Economidichthys trichonis), ένα ενδημικό είδος ψαριού που δεν έχει εντοπιστεί πουθενά αλλού στον κόσμο.

Η αθερίνα είναι το κύριο είδος που αλιεύεται, όμως στο σύνολό τους οι πληθυσμοί των ψαριών έχουν μειωθεί σε επικίνδυνο βαθμό λόγω της παράνομης αλιείας με δυναμίτη, που συνεχίζεται κατά καιρούς μέχρι σήμερα. H περιοχή είναι επίσης πλούσια σε θηλαστικά. Tο θηλαστικό που παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι η βίδρα, ένα από τα πιο σπάνια στην Ευρώπη, που απειλείται με εξαφάνιση. 

ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΣΙΜΙΤΣΙΑΔΗ